Strzelecki Henryk (1819–1901), leśnik, dyrektor Krajowej Szkoły Gospodarstwa Lasowego we Lwowie.

Ur. 14 VII w Dobrotworze (pow. Kamionka Strumiłowa), był synem Józefa, nadleśniczego dóbr Radziechów – Kamionka Strumiłowa. Miał brata, Józefa, leśniczego u Adama Potockiego w Tenczynku pod Krakowem.

S. uczył się w szkole realnej we Lwowie do r. 1837, po czym ukończył roczny kurs handlowy w Inst. Technicznym w Krakowie. W l. 1838–41 odbył praktykę leśną w Radziechowie, po której zdał w gubernatorstwie we Lwowie państwowy niższy egzamin leśny, upoważniający do zajmowania stanowisk techniczno-wykonawczych. Następnie pracował w leśnictwie państwowym kolejno jako leśniczy we Lwowie (1841–2), kontroler leśny w Janowie (pow. gródecki, 1842–3) i nadleśniczy w Mostach Wielkich (pow. żółkiewski, 1843–6). Przeszedł potem do leśnictwa prywatnego i był w l. 1846–56 nadleśniczym u Adama Zamoyskiego w Łopatynie (pow. brodzki). W r. 1855 w gubernatorstwie we Lwowie zdał z odznaczeniem, jako pierwszy w języku polskim, państwowy wyższy egzamin leśny, upoważniający do kierowania większymi kompleksami lasów. W l. 1856–74 był dyrektorem lasów Adama Sapiehy w Krasiczynie (pow. przemyski) i równocześnie w l. 1864–74 dyrektorem lasów m. Lwowa. W tym okresie włączył się też w działalność stowarzyszeniową; od r. 1852 należał do Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego i był członkiem jego komitetu (1868–72, 1874–89) oraz II wiceprezesem (1872–4). Na łamach organu Towarzystwa, „Rozprawy Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego”, propagował sprawy leśne oraz opublikował pierwszą opartą na przesłankach naukowych monografię polskich lasów (Opisanie lasów Łopatyńskich, T. 21: 1857). Od r. 1866 poruszał zagadnienia leśne także w kontynuacji „Rozpraw...” – „Rolniku”, m.in. w artykule O użyteczności lasów dla rolnictwa (T. 4: 1869 z. 4).

Ideą S-ego było utworzenie w Galicji szkolnictwa leśnego. Już w r. 1857 założył w Hołubli pod Krasiczynem prywatną (finansowaną przez Sapiehę) roczną szkołę leśną; kierował nią do jej zamknięcia w r. 1867. Dzięki subwencji Wydz. Krajowego zwiedził szkoły leśne w Austrii (1870) i Niemczech (1871) oraz zapoznał się ze stanem tamtejszych nauk leśnych. Z jego inicjatywy Galicyjskie Tow. Gospodarskie uruchomiło 1 XI 1871 kursy leśnictwa w lwowskiej Szkole Politechnicznej; S. był ich kierownikiem i równocześnie wykładowcą wszystkich przedmiotów leśnych. Dążąc do otwarcia szkoły leśnej we Lwowie, odmówił w r. 1872 objęcia Katedry Hodowli Lasu na tworzonej wówczas Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu. Starania S-ego odniosły skutek; 31 VII 1874 zamknięto kursy leśnictwa i 24 X t.r. otwarto we Lwowie Krajową Szkołę Gospodarstwa Lasowego. S. objął jej dyrekcję i wykładał większość przedmiotów fachowych: cięcie lasu (do r. 1879), administrację lasu (do r. 1883), użytkowanie lasu (do r. 1888), urządzanie lasu (do r. 1890), pielęgnację lasu (do r. 1890) oraz wstęp do nauki leśnictwa (do r. 1891). Zorganizował Szkołę od podstaw i mimo jej statusu szkoły średniej zapewnił poziom akademicki, m.in. dzięki zatrudnieniu profesorów Uniw. Lwow. i Szkoły Politechnicznej. W r. 1874 opublikował we Lwowie podstawowe podręczniki: Gospodarstwo lasowe. Użytkowanie lasu i Gospodarstwo lasowe. Cięcie lasu (Wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Lw. 1889), a także dwutomowy Przewodnik dla leśniczych (Wyd. 2 rozszerzone, Lw. 1886 I–II) oraz kompendium wiedzy leśnej Las w stanie natury, w którym zawarł tezę o wielostronnym poznaniu warunków lasu jako podstawie jego prawidłowego użytkowania. Wspólnie z Ernestem Tillem ogłosił w r. 1875 we Lwowie Ustawę lasową, ustawy łowieckie i ustawę o ochronie własności polnej (Wyd. 2, Lw. 1887). W r. 1876 przebywał w Szwajcarii, gdzie zapoznał się z pracą i organizacją tamtejszych placówek dydaktycznych leśnictwa. Od r. 1877 czynił starania o założenie Galicyjskiego Tow. Leśnego; po jego powstaniu w r. 1882 otrzymał godność jego członka honorowego, a w l. 1883 i 1900 pełnił funkcję jego wiceprezesa. Pierwsze lata Towarzystwa opisał w pracy Pogląd na powstanie, rozwój i działalność Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego (Lw. 1894). W l. 1881–93 jako pierwszy płatny docent wykładał encyklopedię nauk leśnych na Wydz. Inżynierii Szkoły Politechnicznej.

S. dużą wagę przykładał do praktyki leśnej i publikował praktyczne poradniki, m.in. Klucz do rozpoznawania drewna ważniejszych drzew i krzewów leśnych i ogrodowych (Lw. 1881) oraz O rozpoznawaniu drewna drzew leśnych krajowych (Lw. 1887). W pracy Über den Genauigkeitsgrad bei Berechnung des Normalvorrats mit Hilfe Haubarkeits – Durchschnittszuwachses (Lw. 1883) skrytykował austriacki wzór taksy kameralnej i wysunął własną koncepcję obliczania rozmiaru użytkowania lasu. Większość swoich prac opublikował w organie Galicyjskiego Tow. Leśnego „Sylwanie”. Interesując się szczególnie dendrometrią, prowadził na tym polu doświadczenia (Prace w zakresie oszacowania masy drzewostanów i urządzenia lasu dokonane w Krajowej Szkole Leśnictwa we Lwowie, R. 1: 1883, R. 2: 1884), oraz opracował Prosty i łatwy sposób oznaczenia liczb kształtu strzał drzew leśnych (R. 12: 1894). Podejmował też problematykę ekonomiczną leśnictwa, m.in. w pracy O kapitałach czynnych w gospodarstwie lasowym (R. 6: 1888). W artykułach Czy pielęgnować las? (R. 6: 1888) i O pielęgnowaniu piękna w leśnictwie (R. 11: 1893) zwrócił uwagę na ochronę estetyki lasu, dowodząc że piękno lasu nie obniża jego dochodowości, a nawet prowadzi do jej wzrostu. Zajmował się technologiami odnowienia i pielęgnacji lasu (O cięciu przerzedzającym jako środkowi do pielęgnowania lasu, R. 7: 1889 i O czyszczeniu młodników, R. 7: 1889) oraz rozmieszczeniem drzew w Galicji jako podstawie rejonizacji przyrodniczo-leśnej (O przyrodzonym rozsiedleniu drzew leśnych w Galicji, R. 12: 1894, osobno Lw. 1894), podkreślając zarazem wyższość biologiczną i ekonomiczną drzewostanów mieszanych nad lasami jednorodnymi (O lasach mieszanych u nas, R. 18: 1900). W cyklu artykułów Z teki starego praktyka (R. 14: 1896, R. 15: 1897, R. 17: 1899, R. 18: 1900) starał się przekazać całą swą teoretyczną i praktyczną wiedzę o lesie. Pod koniec życia zainteresował się historią leśnictwa i z tego zakresu opublikował prace Lasy i leśnictwo w Galicji w XIX wieku (Lw. 1900) oraz O rozwoju leśnictwa w Galicji w ostatnich pięćdziesięciu latach i o służebnictwach leśnych (po polsku i niemiecku w: „Geschichte der österreichischen Land- und Forstwirtschaft und ihrer Industrien 1848–1898”, Wien 1901 Supl.). Ogółem ogłosił ponad 50 prac z wszystkich ówczesnych dziedzin gospodarki leśnej. Był doradcą rządu wiedeńskiego w sprawie urządzenia doświadczalnictwa leśnego monarchii, ale wycofał się w r. 1889, gdy zagadnienie to ograniczono do lasów alpejskich. Należał do Komisji Fizjograficznej Tow. Naukowego Krakowskiego (od r. 1872 AU). W r. 1890 zaprzestał wykładów z powodu choroby i w r. 1891 przeszedł na emeryturę. Został uznany za najwybitniejszego przedstawiciela nauk leśnych 2. poł. XIX w. oraz twórcę polskiego szkolnictwa leśnego. Zmarł 16 VII 1901 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.

W małżeństwie z Julią z Pfeifferów (zm. 1904) S. miał dwóch synów: Adolfa (zob.) i Józefa, który po ukończeniu w r. 1877 Krajowej Szkoły Gospodarstwa Lasowego był w l. 1879–1904 leśniczym dóbr Potockich w Krzeszowicach (pow. chrzanowski), a następnie w l. 1904–9 leśniczym lasów m. Lwowa.

W październiku 1911 Galicyjskie Tow. Leśne wystawiło pomnik na grobie S-ego; wykuty w kamieniu, prawdopodobnie przez Ludwika Tyrowicza, przedstawia pień wysoko ściętego drzewa, pod którym umieszczono ozdobioną gałązkami dębowymi tablicę epitafijną oraz dwie księgi z wyrytymi tytułami głównych dzieł S-ego.

Migdał E., Grochowski T., Bibliografia leśna i łowiecka, Nowy Sącz 1924 s. 59–60, 121; Nicieja, Łyczaków, (fot. pomnika nagrobnego); Popławski Z., Wykaz pracowników naukowych Politechniki Lwowskiej w latach 1844–1945, Kr. 1994; Słown. pol. tow. nauk., I (nowe wyd.) s. 566, 572; Słown. techników, z. 1; Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977 s. 172–5; – Brzozowski S., Dzieje Krajowej Szkoły Gospodarstwa Lasowego w latach 1874–1921, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. B, 1984 z. 32; Dzieje lasów, leśnictwa i drzewnictwa w Polsce, W. 1965 s. 728–9; Hist. Nauki Pol., III, IV cz. 1–3; Kozikowski K., Działalność zawodowa i publicystyczna Henryka Strzeleckiego, „Sylwan” R. 122: 1978 s. 61–6 (częściowa bibliogr., fot.); tenże, Stulecie otwarcia Wyższej Szkoły Lasowej 1874–1974, „Sylwan” R. 118: 1974 s. 5, 7–8, (fot.); Łopuszański T., Pamiętnik Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego 1845–1894, Lw. 1894 s. 60, 104–5, 108–9, 111–12, 172, 179–86; Miłobędzki J., Henryk Strzelecki, „Las Pol.” R. 18: 1938 nr 4 s. 147–56; Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945, Wr. 1992; Szczerbowski I., Pamiętnik dwudziestopięcioletniej działalności Galicyjskiego Towarzystwa Leśnego 1802–1907, Lw. 1907 s. 42–5 (fot.); Twórcy i organizatorzy leśnictwa polskiego na tle jego rozwoju, W. 1974 (fot.); Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; Żabko-Potopowicz A., Henryk Strzelecki 1819–1901, „Sylwan” R. 103: 1959 s. 1–6 (bibliogr.); tenże, Zarys rozwoju wiedzy leśnej do pierwszej wojny światowej, Wr. 1968; – „Gaz. Lwow.” 1904 nr 275; „Sylwan” R. 29: 1911 s. 495 (fot. pomnika nagrobnego); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1901: „Dzien. Pol.” nr 269, „Kur. Warsz.” nr 198, „Sylwan” R. 19 s. 217–19; – B. Gł. Akad. Roln. w Kr., Pracownia Dok. Hist. Rolnictwa: Kartoteka biograficzna S-ego; – Mater. Red. PSB: Nota biogr. opracowana przez Stanisława Brzozowskiego z Kr.

Stanisław Tadeusz Sroka